Kinken in de kabels bij ontwikkeling van zonprojecten
Uit de Lokale Energie Monitor 2019 blijkt dat lokale energiecoöperaties verschillende belemmeringen ervaren bij het ontwikkelen van hun zonneprojecten. Schaarste aan daken, tekort aan netcapaciteit, vertragingen. We lichten ze in dit artikel toe:
Kink in de kabel 1: schaarste aan daken
Veel coöperaties geven aan dat ze steeds meer moeite hebben om een geschikt dak te vinden. De collectieve projecten zijn alleen mogelijk als eigenaars bereid zijn hun daken en gronden beschikbaar te stellen. Tot voor kort lukte het redelijk om daken te vinden, vaak van de gemeente, op scholen, sportverenigingen, van een woningcorporatie of lokale bedrijven. In de landelijke gebieden zijn dat vaak agrarische bedrijven met grote schuren en stallen die het leuk vinden om mee te doen en er ook voordeel aan hebben.
De eigenaars van gronden voor zonneparken zijn vaak agrariërs of de gemeente, maar kunnen ook particulieren, waterschappen, Staatsbosbeheer, een landschapsstichting of het Rijksvastgoedbedrijf met rijksgronden zijn.
Beschikbare daken worden schaarser
In principe zijn er meer dan genoeg daken in Nederland. Deze daken zijn echter niet altijd beschikbaar. Niet alle eigenaars zien het zitten om een coöperatie ‘op hun dak’ te krijgen. Daken worden een schaars goed, al verschilt dat sterk per regio.
“18.000 bedrijfsdaken in Noorden geschikt voor zonnedak, maar vastgoedsector is niet geïnteresseerd”, kopte nieuwsblad Dagblad van het Noorden in oktober van 2019. Hierin stelt de coöperatieve energieleverancier Energie VanOns, die samen met de gemeenten en provincies in Noord Nederland werkt aan het bedrijfsdakenprogramma ‘Daken Gezocht’, dat het proces moeizaam verloopt. “De bedrijfsdaken zijn vaak in handen van vastgoedbedrijven en die vinden het al snel te veel gedoe.”
Vergelijkbare geluiden zijn elders te horen. Dat afspraken met vastgoedeigenaren ook tot gedoe kunnen leiden voor de coöperatie, ondervond een Brabantse coöperatie. Deze moest na vijf jaar de hele installatie van het dak halen toen het pand werd verkocht. “We hadden goede afspraken gemaakt dachten we, maar dat bleek toch niet het geval. Een aardige testcase”, aldus de coöperatie.
'Een coöperatie in Limburg heeft een aantrekkelijk aanbod voor de dakeigenaar: 3 euro per paneel per jaar en na 15 jaar overdracht van de PV-installatie'
Vergroten aantal beschikbare daken
In sommige gebieden loopt het veel soepeler. Zo geeft een coöperatie in Limburg aan meer dan genoeg daken aangeboden te krijgen. Ze hebben een aantrekkelijk aanbod voor de dakeigenaar: 3 euro per paneel per jaar en na 15 jaar overdracht van de PV-installatie.
Een aantal provincies en gemeenten onderneemt actie om het aantal zonnedaken te vergroten. Zo loopt in Friesland en Groningen het programma SamenZONderAsbest voor agrarische daken. Het coöperatieve ontwikkelbureau ECOOP heeft een aanpak ontwikkeld om een asbestdak te transformeren naar een coöperatief zonnedak. In 2018 zijn 20 Friese daken van asbest ontdaan, waarvan een aantal met een coöperatie (o.a. Folsgare).
In Groningen is recent budget gereserveerd voor 120 nieuwe daken. ECOOP verwacht een groot aantal daarvan te kunnen ontwikkelen met coöperaties. Ook andere provincies zoeken de combinatie asbestsanering en zonnepanelen. Onder ander Limburg (Zon voor Asbest) en Zuid-Holland (Asbest eraf, zonnepanelen erop). In de praktijk leidt dit overigens niet altijd tot daken voor een coöperatie. Het blijkt vaak gunstiger voor de dakeigenaar om zelf te investeren.
Coöperaties werken veel samen met de gemeente die eigen vastgoed gratis (om niet) ter beschikking stelt. Vaak gaat dat goed, soms zit er ruis op de lijn. De vastgoedafdeling ziet het bijvoorbeeld toch niet zitten, kan niet garanderen dat het vastgoed 15 jaar beschikbaar blijft of wil het dak zelf ontwikkelen om de eigen duurzaamheidsdoelen te halen. Soms wil de gemeente eerst beleid ontwikkelen of alle vastgoed onderzoeken voordat ze besluiten om een dak beschikbaar te stellen. Dat kan enorme vertragingen opleveren, aldus één coöperatie.
Energielabel
De situatie zou erbij gebaat zijn als coöperatieve opwekking leidt tot een verbetering van het energieprestatie van het gebouw, en dus een energielabelsprong maakt. Dat is op dit moment niet het geval omdat de zonne-installatie geen eigendom is van de dakeigenaar. Landelijk pleiten de energiecoöperaties voor aanpassing van het energielabel-beleid.
De energiecoöperaties zijn daarnaast in gesprek met de Rijksoverheid over inzet van rijksgronden voor maatschappelijke ontwikkeling van wind- en zonne-energie. Ook zoeken ze samenwerking met partijen als Prorail, de waterschappen en Staatsbosbeheer.
Voorbeeld: Amsterdamse ZonCoalitie
In Amsterdam koos de gemeente samen met Alliander voor een rol als matchmaker, om dakeigenaren en zonontwikkelaars bij elkaar te brengen. Zo ontstond een samenwerkingsverband van partijen die met zonne-energie bezig waren in de stad: de Zoncoalitie. Er werd door de gemeente gewerkt aan een lijst van geschikte daken, oftewel een dakenpool. Vervolgens besloot de gemeente om haar vastgoed te tenderen via de Zoncoalitie.
In de praktijk bleek dit een lastig proces, aldus de Amsterdamse burgercoöperatie Zuiderlicht. “Er werden eisen gesteld aan de ontwikkelaar, die erop neerkwamen dat enkel een installateur feitelijk kon inschrijven. Wij hebben het opgelost door een samenwerking aan te gaan met installatiebedrijf Janszon.”
In totaal zijn 15 van de 30 daken beschikbaar gekomen voor de coöperaties Zuiderlicht en Janszon. De andere 15 daken zijn toegekend aan een andere samenwerking tussen de coöperatie Ecostroom en Sunprojects. “Ondanks het voorwerk bleken de daken echter bij nadere inspectie veel minder gunstig te zijn (minder aantal te plaatsen panelen) dan vooraf opgegeven.
Normaliter legt Zuiderlicht eerst contact met de gebruiker en daarna met de eigenaar, in dit geval gaat het via de eigenaar en bleken de huurders of gebruikers van de panden niet altijd op de hoogte te zijn. Onderdeel van de tender was dat de Zoncoalitie voor alle daken SDE-subsidie had aangevraagd, maar vanwege vertraging in het tenderproces was er echter weinig tijd over om een aantal projecten binnen de termijn op te kunnen leveren. Het is uiteindelijk gelukt maar is onder grote tijdsdruk uitgevoerd. Natuurlijk is er nog van alles te verbeteren maar als ik terugkijk op het proces is er zeker voortgang geboekt.”
Kink in de kabel 2: tekort aan netcapaciteit
In 2018 was al duidelijk dat er capaciteitstekorten op het elektriciteitsnetwerk waren, met name in de dunbevolkte buitengebieden. De stormachtige ontwikkeling van zonneparken heeft daar alles mee te maken. Inmiddels leidt het capaciteitstekort tot grote problemen voor coöperaties in Groningen en Drenthe (verzorgingsgebied Enexis) en in mindere mate in Limburg (Enexis) en Friesland, Noord-Holland (Liander). Meerdere plannen liggen stil of lopen vertragingen op van twee tot drie jaar. Dit geldt onder andere voor zonneparken in Hooghalen, MiddenDrenthe, Assen en Noord-Groningen.
Ook projecten op daken hebben er last van, omdat de netbeheerder geen aansluiting op het net kan verzorgen. In het Drentse Nijveen, Meppel is een ambitieus project met tien agrarische zonnedaken stopgezet omdat Enexis geen aansluiting op het net kan garanderen. In Kantens wachten minstens vijf zonnedaken op aansluiting in 2020.
Voorbeelden
Zonnepark Garreweer
In Noord-Groningen komen problemen met tekorten in netcapaciteit (Enexis) en planvorming die tijd vergt van gemeenten op een ongelukkige manier samen. Drie coöperaties uit Delfzijl, Appingedam en Loppersum en ontwikkelaar werken samen aan een grootschalige zonneweide van 150.000 panelen (45 MWp): Zonnepark Garreweer. Hiervoor hadden zij in 2018 netcapaciteit gereserveerd bij de netbeheerder. Om dit vast te houden vraagt Enexis een aanzienlijke aanbetaling. Zonder deze aanbetaling kent Enexis de geclaimde netcapaciteit toe aan de eerstvolgende op de wachtlijst. Dit zou een zeer onwenselijke situatie opleveren voor de initiatiefnemers, want het netwerk zit de komende 10 tot 15 jaar vol.
De initiatiefnemers verzochten de gemeente Appingedam, het bevoegde gezag, of deze in principe bereid zou zijn om medewerking te verlenen aan de plannen. Dit zou meer zekerheid geven. De gemeente bleek daartoe echter niet bereid. Zij wil geen bindende uitspraken doen zonder eerst een energievisie te hebben vastgesteld. De drie gemeenten die in 2021 fuseren tot één gemeente, werken tot begin 2020 aan een Energievisie waarin zal worden vastgelegd waar ruimte komt voor energie-opwek.
De energiecoöperaties en de ontwikkelaar zijn gefrustreerd over de opstelling van de gemeente. “Draagvlak is het probleem niet; juist daarom zijn de energiecoöperaties uit elk van de drie gemeenten aangehaakt. De gemeente legt in een Energievisie vast waar duurzame opwek moet komen, maar tegen de tijd dat die er is, is er geen capaciteit meer. Dat is de knulligheid van de situatie”, aldus de ontwikkelaar.
Zonnepark Assen-Zuid
In Assen (Drenthe) ligt een ontwerp op tafel voor Zonnepark AssenZuid (57.000 panelen). Het is samen met omwonenden gemaakt en krijgt nu verder vorm met inbreng van de Natuur en Milieufederatie Drenthe, bewoners en lokale natuurgroepen. Het is een van de drie locaties in Nederland waar initiatiefnemers een Energietuin realiseren.
Hierin combineren ze duurzame energie met openbare natuur, recreatie en educatie, met veel aandacht voor landschappelijke inpassing en verbetering van natuurwaarden. Het wordt 50% eigendom van de lokale omgeving waarbij de opbrengsten zoveel mogelijk ten goede komen aan de bevolking van Assen. De lokale coöperatie Duurzaam Assen en Bronnen VanOns, de regionale ontwikkelcoöperatie uit het Noorden, ontwikkelen het zonnepark, samen met energiebedrijf ENGIE. Alle vergunningen zijn inmiddels verleend, de SDE-aanvraag is toegekend.
Toch ligt er een flinke beer op de weg. In 2019 werd duidelijk dat er forse vertraging opgelopen zal worden. Enexis geeft aan dat het minstens drie jaar kan duren voordat ze een aansluiting kunnen realiseren. Inmiddels zoeken de initiatiefnemers samen met Enexis en alle andere stakeholders in het Werklandschap Assen Zuid naar oplossingen om zo snel mogelijk het zonnepark te kunnen bouwen. Hier denkt men aan een directe koppeling van het zonnepark aan verbruikers en energieopslag.
Zonnepark Hijken
In Hooghalen, Midden-Drenthe speelt een vergelijkbaar probleem rond zonnepark Hijken (47.000 panelen). De ontwikkelaar heeft een rechtszaak aangespannen tegen Enexis om aansluiting te forceren.
Kink in de kabel 3: vertraging of stopgezet
Net als voorgaande jaren lopen projecten vertraging op en duurt het langer dan verwacht voordat ze klaar zijn. Veel voorkomende redenen zijn: vertraging bij planologische procedures door bezwaren, de subsidieaanvraag, de netaansluiting, tijdrovende afspraken met dakeigenaren, aandacht voor landschappelijke inpassing, complexe financieringsconstructies, of tegenvallende ledenwerving.
Een aantal plannen gaat uiteindelijk niet door. In de meeste gevallen komt dit doordat het dak bij nadere inspectie niet geschikt blijkt te zijn voor zonnepanelen. Ook komt het regelmatig voor dat de dakeigenaar zich op het laatste moment terugtrekt (zelfs als de SDE+ is toegekend), of besluit om zelf te investeren in zonnepanelen. Bij de zonneparken heeft de vertraging meestal te maken met de planologische procedure en bezwaren van omwonenden (net als bij windenergie).
Voorbeeld: Zonnepark Heesch-West
Zonnepark Heesch-West (17.000 panelen) zou bijvoorbeeld naar verwachting in 2019 klaar zijn. Het loopt vertraging op omdat de omgeving bezwaar maakte en de rechtbank vervolgens vroeg om een betere onderbouwing van de locatiekeuze en van de effecten van het park. Opmerkelijk genoeg richten bezwaren zich op mogelijke geluidsoverlast als gevolg van weerkaatsing van het geluid van de nabijgelegen snelweg. Een lokale natuurorganisatie maakt zich zorgen over de gevolgen voor het landschap en wil dat de gemeente eerst een integrale visie op zonne-energie ontwikkelt. Het idee was dat circa 20% (3.000 panelen) beschikbaar komt voor bewoners die gebruik maken van de postcoderoosregeling.
Dit artikel is gebaseerd op de Lokale Energie Monitor 2019, pagina 43.
