Samenwerking Uitgeest en energiecoöperatie DUEC cruciaal om tot haalbaar aardgasalternatief te komen
In de warmtetransitie ligt voor de waterrijke gemeente Uitgeest een warmtenet op basis van aquathermie voor de hand. Maar hoe kom je van idee tot breed gedragen, kostenefficiënte oplossing? Vera van Vuuren, programmamanager energietransitie bij Omgevingsdienst IJmond, en Astrid Veenstra, coördinator bij energiecoöperatie DUEC, delen ervaringen over hun aanpak voor de wijken De Koog en het Oude Dorp. Daarin is het vooral belangrijk dat inwoners het ook willen.
In Uitgeest voelen veel bewoners zich al betrokken bij het verduurzamen van de gemeente. In 2018 werd DUEC (Duurzaam Uitgeest Energie Coöperatie) opgericht met als missie om de bewoners te helpen bij de energietransitie. De coöperatie heeft meer dan 430 geïnteresseerden die de nieuwsbrief lezen en ruim 160 leden. “Een van hen stelde voor om met aquathermie warmte te winnen uit het vele oppervlaktewater in de gemeente”, vertelt Astrid. “Het idee om die warmte met een warmtenet naar huizen te brengen, hebben we ingebracht bij Omgevingsdienst IJmond. Daar waren ze in 2019 namelijk bezig om voor gemeente Uitgeest de Transitievisie Warmte vast te stellen.”
Gemeente Uitgeest heeft het initiatief van DUEC voor een warmtenet op basis van aquathermie als mogelijke oplossing in de visie meegenomen. “Ook hebben we HVC in een vroeg stadium betrokken om een haalbaarheidsstudie te doen”, zegt Vera, die namens de gemeente spreekt. “Dat was voor ons wel een logische keuze, want gemeente Uitgeest is aandeelhouder van HVC en we werkten in IJmond al samen.”
Rolverdeling
Alle betrokken partners – gemeente Uitgeest, DUEC, Kennemer Wonen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, HVC en Omgevingsdienst IJmond (hierna: ODIJ) – sloten in augustus 2020 een samenwerkingsovereenkomst. Daarin werd DUEC vooral verantwoordelijk voor het betrekken van inwoners van de mogelijke startwijken. De lijnen zijn kort met wekelijks overleg tussen DUEC, ODIJ en de gemeente over de communicatie en participatie en iedere twee weken een groter teamoverleg. Ook is in januari 2021 een Klankbordgroep Warmte van start gegaan, die advies geeft over de plannen van de gemeente en haar partners. De verschillende partijen zijn nu in een nieuwe fase beland. Het haalbaarheidsonderzoek is afgerond en samen kijken ze naar een haalbaar aanbod voor inwoners.
Vera: “We zijn nog het meest aan het zoeken naar wat de gemeente kan doen en mag verwachten van DUEC. De gemeente is vooral aan zet als het gaat om het verstrekken van heldere informatie aan inwoners over nut en noodzaak van de energietransitie en de diverse mogelijkheden om van het aardgas af te gaan. We zetten nu vooral in op: wat kan een inwoner zelf doen? Dat gaat dan vooral om isoleren, zonnepanelen en duurzame aanpassingen in huis zoals elektrisch koken of LED-verlichting. DUEC heeft de opdracht gekregen om op te halen wat inwoners willen en om de participatie vorm te geven. Daarnaast kijken we samen hoe zij in de uitvoering een rol kunnen spelen.” De werkzaamheden van DUEC worden deels vrijwillig gedaan en deels betaald uit de subsidie van de provincie.
Aan de slag in de wijken
ODIJ stelde een plan van aanpak voor een wijkuitvoeringsplan op, waarvoor de provincie Noord-Holland subsidie heeft toegekend. De wijken De Koog en het Oude Dorp zijn aangewezen als kansrijke wijken om vóór 2030 van het aardgas af te gaan. Van heel Uitgeest zijn daar namelijk relatief gezien de meeste corporatiewoningen in bezit van Kennemer Wonen, zo’n veertig à vijfenveertig procent. Vera: “Dat is niet heel veel en dat betekent dat je veel individuele huiseigenaren mee moet krijgen voor aansluiting op een warmtenet. Iedere particulier heeft zo zijn eigen afwegingen en de realiteit is dat een deel niet mee zal doen aan een collectieve oplossing.”
De wijkbewoners zijn in de eerste fase door ODIJ per brief en via de media geïnformeerd over de plannen in de wijk. Wie mee wil doen mag zich melden. Daarnaast heeft DUEC via de website en nieuwsbrief het eigen netwerk geïnformeerd, waarvan ongeveer honderd leden binnen het aangewezen gebied wonen. Ook is een enquête gehouden via het online platform ikdenkmeeoveruitgeest.nl. “In de praktijk zie je dat je de early birds snel binnen hebt,” zegt Astrid, “maar dat is slechts een klein deel dat vanaf het begin betrokken wil zijn. De rest wacht eerst een goed aanbod af. Dat is altijd het spanningsveld waar je in moet werken.”
Werkgroepen
Een aantal van de bewoners die zich al hebben gemeld, is in de klankbordgroep van de gemeente terechtgekomen. Die moet helpen om tot een gedragen beleid te komen waarvan de voors en tegens goed zijn afgewogen. Vanuit de gemeente is er bovendien een projectteam met alle partijen opgezet. DUEC werkt actief mee in beide groepen. “Onze voorzitter heeft zelf een achtergrond in aquathermie en brengt heel veel kennis mee”, legt Astrid uit. “Een ander is productmanager bij Feenstra en weet heel veel van warmtepompen. Daarnaast hebben we ook nog een eigen werkgroep Warmte voor de verschillende techniekopties waar we de komende tijd actief mee aan de gang gaan.”
“Onafhankelijk van de uiteindelijke oplossing, zijn voor de gemeente in de eerste plaats bedrijfszekerheid, leveringszekerheid en continuïteit belangrijk”, zegt Vera. “We onderzoeken of we voor het vervolgtraject als gemeente een aanvraag kunnen doen voor de proeftuinsubsidie in het Programma Aardgasvrije Wijken, maar die wordt maar aan een beperkt aantal proeftuinen toegewezen. Dat is dus onzeker. Daarnaast kijken we naar Europese subsidies, maar ons voorstel is nog niet concreet genoeg voor een aanvraag.”
Bewonersparticipatie
DUEC is het gezicht in de buurten en in de wijken. Leden uit de wijken kunnen zich aanmelden als buurtambassadeurs om hun buren te informeren over de plannen. “Voor bewonersparticipatie moet je het toch vooral hebben van het persoonlijk contact”, vindt Astrid. “Het is mooi om zoveel mogelijk mensen te betrekken als we de volgende stap in dit traject willen zetten. Maar op korte termijn is dat zeker in coronatijd lastig. We mogen van de gemeente niet onaangekondigd bij mensen aanbellen. Dit mag nu alleen op persoonlijke afspraak, maar onze energiecoaches zijn vaak wat ouder en ook terughoudend.”
“De participatie van bewoners is wel ontzettend belangrijk”, vindt ook Vera. “Het is een heel ander verhaal als bewoners door medebewoners worden geïnformeerd of door adviseurs die ze niet kennen. Bovendien zijn deze energietransitietrajecten echt onbetaalbaar zonder de vrijwillige inzet van bewoners. Daarvoor is het vraagstuk te groot en te omvangrijk. We werken vanuit ODIJ ook in andere gemeentes met de energiecoöperaties samen en we zien overal dezelfde uitdaging.”
Coöperatief warmtebedrijf
Eind 2020 en begin 2021 is onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een waternet. Belangrijk is om inzicht te krijgen in de kosten van een warmtenet en de alternatieve warmteoplossingen. Onderdeel van het onderzoek is een inventarisatie van de kosten achter de voordeur, om te zien wat het aansluiten van woningen op een warmtenet technisch gezien betekent. Bewoners willen weten wat de kosten zijn om op een warmtenet over te gaan, een warmtepomp te installeren of van het aardgas af te gaan. Ook dit is door corona opgeschort tot maart 2021.
“Ondanks de betrokkenheid van HVC is niet gezegd dat zij het warmtenet ook alleen gaan uitvoeren”, vertelt Astrid. “Als het warmtenet doorgaat dan is onze ambitie om een coöperatief warmtebedrijf op te richten. Daarover hebben we al gesprekken gevoerd, zoals welke partij hierin een meerderheidsaandeel zou hebben, hoe het gefinancierd moet worden en wat de risico’s zijn. We hebben bovendien aan inwoners gecommuniceerd dat ze als afnemers van het warmtebedrijf zelf mede-eigenaar kunnen worden. Dat staat ook op de website. De vraag is of dat overal is doorgedrongen. Het is ook best een ingewikkeld concept waar mensen veel vragen over hebben. Maar ik denk wel dat je met elkaar verder komt als duidelijk is wat de oplossingen, de kosten en voordelen zijn. Dat is waar DUEC voor staat.”
Een goed aanbod
“Op dit moment concentreren we ons op de techniek met een haalbaar aanbod”, zegt Astrid. “We willen ons echter niet alleen blindstaren op het warmtenet, want het is nog maar de vraag of dat gaat lukken. Voor het vervolgtraject staan alle opties nog open. We onderzoeken ook andere opties, zoals individuele, elektrische warmtepompen op basis van lucht-water en bodem-water en hybride warmtepompen. Het is nu nog niet zeker welke voorkeursvariant eruit zal komen.”
“Je zit in een eeuwig dilemma tussen een haalbaar bod realiseren en de mensen meekrijgen. We merken uit de bewonersgesprekken dat ze toch als eerste naar de kosten vragen. Voordat we een concreet en goed onderbouwd aanbod hebben is het niet heel zinvol om te vragen of mensen mee willen doen”, vindt Astrid. “Want wat zegt die stem dan?” Zij en Vera vinden het belangrijkste om deze zomer de bewoners een goed voorstel voor alternatieve warmte te kunnen geven tegen de laagste maatschappelijke kosten. Vera: “Dan kunnen we het draagvlak daarvoor gaan peilen en de participatie verder gaan vormgeven. In de tweede fase kijken we of de gemeente misschien nog garant kan staan om een bepaalde zekerheid te geven.”
Uitdagingen
“Er zijn zoveel uitdagingen dat ik de afgelopen tijd wel wat onzekerder over de betaalbaarheid ben geworden”, geeft Vera toe. “Toen we vorig jaar begonnen dacht ik: we hebben met aquathermie een mooie oplossing en daar gaan we mee starten. Maar we weten nu eigenlijk nog niet of dat wel de juiste en meest betaalbare oplossing is. Ons uitgangspunt is dat mensen met gelijk comfort en een gelijke energierekening een lagere CO2-uitstoot krijgen. Dat aanbod hebben we nu nog niet voor ze. Het belangrijkste is uiteindelijk dat we er samen uit gaan komen en dat de bewoners een haalbare en betaalbare aanbieding krijgen. Een waar ze vertrouwen in hebben om mee te gaan doen en de enorme transitie voor elkaar te krijgen met het oog op de toekomst.”
Astrid: “Onze ambitie is om in het hele traject mensen te ontzorgen en zoveel mogelijk te ondersteunen. Want linksom of rechtsom, we hebben nou eenmaal met elkaar een grote opdracht. Dat gaat niet vanzelf. Dat begint met bewustwording en eindigt met een goede oplossing. Onze ambitie is die goede oplossing met elkaar te vinden. Om succes te bereiken zullen we alle partijen keihard nodig hebben.”
Foto bovenaan dit artikel door Anneke Mijnen
