3. Collectieve windprojecten

Drie van de vier windmolens van dit Arnhemse windpark zijn in april 2022 in productie genomen. Er ging bijna tien jaar aan voorbereidingen aan vooraf. Het is een initiatief van Rijn en IJssel Energiecoöperatie en partners Prowind en Pure Energie. De coöperatie is voor 50% eigenaar. De vierde windturbine van Pure Energie wordt in 2023 opgeleverd en zal stroom leveren aan een nabijgelegen industriepark.

566 bewoners hebben samen 2,86 miljoen euro ingebracht en zijn zo mede-eigenaar van het windpark. Een deel van de opbrengsten is bestemd voor een omgevingsfonds voor projecten die bijdragen aan de duurzaamheid en leefbaarheid van de directe omgeving van het windpark (ca. 12.000 euro per jaar).

Zie ook:

• Windpark Koningspleij: gezamenlijk pionieren in de energietransitie
• Geleerde lessen van windparken Nijmegen Betuwe en Koningspleij

In september 2022 zijn de drie windturbines van Windpark Weert opgeleverd. Eneco en burgercoöperatie Weert Energie zijn samen eigenaar (50/50). 450 leden mogen zich mede-eigenaar noemen. Zij hebben samen 2,4 miljoen miljoen euro ingebracht. In totaal duurde de ontwikkeling zes jaar, vanaf het moment dat de gemeente haar medewerking gaf in 2016 tot de realisatie in 2022. 

Een omgevingsfonds, het Gries Hej Windfonds, keert rond de 30.000 euro per jaar uit aan projecten met een algemeen maatschappelijk nut of ter bevordering van duurzaamheid in de omgeving.  Bewoners kunnen de windstroom afnemen via Eneco of Om | Nieuwe energie. Deze zomer leverde het windpark stroom aan het populaire festival Bospop en sinds augustus 2022 ook aan twee openbare laadpalen (‘groene stroom tanken uit eigen buurt’).

Eind 2022 zijn twee nieuwe windmolens in gebruik genomen in de Friese dorpen Reduzum (gemeente Leeuwarden) en Tzum (Waadhoeke). Ze vervangen twee oudere dorpsmolens die begin jaren negentig door coöperatieve windpioniers waren gebouwd. Beide coöperaties maken gebruik van de Subsidieregeling Coöperatieve Energie (SCE) en zijn de enige coöperaties met een windproject.

Reduzum

De bouw van de windmolen in Reduzum was het sluitstuk van een langjarig traject. De dorpbewoners wilden in 2015 al hun oude windmolen vervangen, maar de provincie stond dat niet toe. Pas in 2019 kwam er ruimte, onder andere dankzij een door de gemeente Leeuwarden tegen de provincie aangespannen rechtzaak. De bewoners van Reduzum en het aangrenzende Friens en Idaerd gingen meteen aan de slag, maar kregen met nieuwe uitdagingen te maken: een afwijzing van de SDE-subsidie (Stimuleringsregeling Duurzame Energietransitie), prijsstijgingen en netcongestie.

De bewoners hadden begin 2021 de hoop al een beetje opgegeven. Maar er kwam er schot in de zaak door de nieuwe SCE-regeling en een Europese subsidie. In december 2021 ondertekende coöperatie Doarpsmûne Reduzum de koopovereenkomst voor de windturbine. De steun van de dorpsbewoners was toen al ruimschoots binnen. Het bleef echter spannend tot het laatste moment. Zo stelde Liander in de zomer 2022 werkzaamheden uit en lag het werk tijdelijk stil door een kabelbreuk. Eind 2022 draaide de nieuwe windmolen eindelijk.

In Reduzum zijn ruim 540 huishoudens lid van de coöperatie, waarvan ruim 200 leden samen 750.000 euro hebben ingelegd voor de aankoop. De opbrengsten komen deels ten goede aan projecten die duurzame leefbaarheid in de dorpen bevorderen en behouden. Dat gebeurt overigens al 25 jaar; in totaal is in alle jaren 100.000 euro van de opbrengsten naar het dorp gegaan.

Tzum

In het Friese dorp Tzum is de oude dorpsmolen uit 1994 verkocht in 2016. Vrij snel na de SCE toekenning in 2021 is de realisatie voor de nieuwe windmolen in gang gezet. De nieuwe Buurtmolen van 1 MW draait sinds 10 december 2022. Stichting MAST, eigenaar van de oude dorpsmolen, nam het initiatief voor de opschaling en de oprichting van coöperatie TOER die rond de 530 leden telt.

Samen legden de leden slechts 530 euro startkapitaal in. Zij nemen risicoloos deel aan het windproject. Stichting MAST financiert ruim 200.000 euro uit haar reserves. De rest, ca. 1,3 miljoen euro wordt gefinancierd door het provinciale energiefonds Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en Stichting Groenfonds. Stichting MAST heeft tussen 1994 en 2021 278.000 euro aan leefbaarheidsprojecten uitgekeerd in het dorp.

Met de Verordening Ruimte Friesland uit 2019 kregen 14 dorpsmolens de mogelijkheid om op te schalen (tot 100 meter tiphoogte). Mogelijk volgen de komende tijd meer vernieuwingen van dorpsmolens in Friesland.

Dit windpark is een bijzondere loot aan de coöperatieve stam. Het wordt ook wel het grootste boerenburgercollectief van Europa genoemd en is eigendom van meer dan 200 boeren, bewoners en ondernemers uit de omgeving.

Burgercoöperaties De Windvogel en De Nieuwe Molenaars hebben zich aangesloten, zodat ook bewoners van Almere en Zeewolde kunnen meedoen. Het aandeel van deze burgercoöperaties is beperkt (1,2%).

Windpark Zeewolde is in fases gebouwd. Delen waren in 2021 al operationeel, maar in augustus 2022 is het officieel geopend.

Dit windpark is in 2021 in productie genomen en in februari 2022 werd de burgercoöperatie Almeerse Wind formeel eigenaar van de twee windturbines. Ze zijn mede door Vattenfall ontwikkeld als onderdeel van een windpark van tien windturbines en ter vervanging van een ouder windpark.

Door de hoge prijzen op de energiemarkt zijn de verdiensten van het windpark veel hoger dan begroot. In het voorjaar van 2023 beslissen de leden voor het eerst, ieder met één stem, over de winstbestemming. De vereniging wil de winst lokaal duurzaam herinvesteren om daarmee een verdere bijdrage aan de energietransitie te geven.

De coöperatie heeft 475 leden, waarvan 165 hebben meegeïnvesteerd. Samen brachten ze 1,3 miljoen euro bijeen. De coöperatie werkt samen met coöperatieve energieleverancier Om | nieuwe energie om Almeerse stroom te leveren aan leden. In 2022 is ook de Floriade van stroom voorzien. 

Het windpark is volop in aanbouw. Naar verwachting start de energieproductie begin 2023. Daarmee is sprake van een uitzonderlijk korte doorlooptijd van ongeveer vijf jaar. De aanleiding was de verplichting die de gemeente Staphorst in 2017 kreeg opgelegd van de provincie Overijssel om 12 MW wind op haar grondgebied te realiseren vóór 2021. De gemeente wilde een 100% coöperatief windpark ontwikkelen en legde dit in 2017 vast in beleid.

Coöperatie

Een projectgroep van Staphorster burgers, agrariërs en ondernemers richtte in 2018 de lokale coöperatie Wij Duurzaam Staphorst op en kwam met een plan voor een windproject. 'Als het dan moet dan doen we het zelf' was de insteek, met als doel de winst niet de gemeentegrenzen te laten verlaten. In september 2019 was er groen licht van de gemeenteraad. De bezwaarprocedure bij de Raad van State leidde mede wegens corona tot vertraging, maar in mei 2021 was de vergunning onherroepelijk.

100% lokaal eigendom

De coöperatie ging een samenwerking aan met het Waterschap Drents Overijsselse Delta, dat in het windpark participeert en voor 20% aandeelhouder is. Beide partijen zorgen samen voor 100% lokaal eigendom. Inwoners van de gemeente kunnen binnenkort ook meedoen. Begin 2023 start de coöperatie met een campagne voor financiële participatie. Tijdens een peiling in 2019 zegden belangstellenden ruim 3,6 miljoen euro toe. De coöperatie wil tussen de 1,5 en 2,5 miljoen euro ophalen. Daarmee kan de coöperatie een deel van de lening voor Windpark Bovenwind aflossen.

Ook het windproject Energie A16 staat in de steigers. Het bestaat uit dertien verschillende initiatieven die de provincie Noord-Brabant als een samenhangend project coördineert. In totaal zijn 28 windturbines gepland aan weerszijden van de A16. Eén van de 28 windturbines wordt door een coöperatie ontwikkeld: Windmolen De Noord van het Traais Energie Collectief. Deze is onderdeel van Windpark Zonzeel (zes windturbines), waarin de coöperatie, Eneco en Pure Energie samenwerken. Realisatie wordt eind 2022/ begin 2023 verwacht.

Windmolen De Noord wordt opvallend genoeg niet op het landelijk elektriciteitsnet aangesloten. De opgewekte stroom gaat via een eigen kabel naar Terheijden en voorziet huishoudens én het Traaise warmtenet van groene stroom. In de Green Deal windenergie A16 (2017) is afgesproken dat 25% van het projectrendement ten goede komt aan de lokale gemeenschap. De ontwikkelaars van Windpark Zonzeel hebben daarnaast nog een Burenregeling voor nabije buren van de windmolens, bedoeld voor verduurzaming van woningen.

De ontwikkeling van IJsselwind was in 2021 stil komen te liggen, nadat de Raad van State de omgevingsvergunningen en het bestemmingsplan in mei 2021 had vernietigd.

De partners, vier lokale coöperaties uit Zutphen, Voorst, Brummen en Lochem en het Waterschap Rijn & IJssel, hebben na beraad een nieuwe vergunningaanvraag gedaan. Dit keer trad de provincie op als bevoegd gezag, en niet de gemeente Zutphen.

Op 16 november 2022 stelde de Provinciale Staten het inpassingsplan vast. Mogelijk stappen enkele direct omwonenden opnieuw naar de Raad van State. 

In het Rijnmondgebied rond de Rotterdamse haven hebben acht coöperaties de handen ineen geslagen om samen nieuwe windprojecten mogelijk te maken. Ze richten zich op locaties die in 2012 en 2017 al door de provincie zijn aangewezen, maar waar zich nog geen initiatiefnemer heeft gemeld.

Op deze locaties zijn solitaire molens mogelijk, die mogelijk alleen rendabel te exploiteren zijn als samenhangend geheel. De coöperaties richtten in 2022 een regionale coöperatie op, Energiecoöperatie Regio Rijnmond, en een projectbureau om de grootschalige ontwikkeling op zich te nemen.