2. Collectieve zonprojecten

Coöperatie Enschede Energie is een van de meest productieve zoncoöperaties van Nederland. De teller staat inmiddels op 26 zonnedaken, inclusief de acht daken die in 2022 in productie zijn genomen.

De coöperatie werkt aan vijf nieuwe zonnedaken en drie zonneparken en verwacht deze in 2023 in productie te nemen.

In 2022 is het grootschalige zonnedak op de drie hangars van de Technology Base (1,3 MW) overgenomen van HMO (Herstructureringsmaatschappij Overijssel). Het is het grootste coöperatieve zonnedak van Nederland.

De afgelopen twee jaar zagen we de opkomst van collectieve zonnedaken op een of meerdere panden van woningcorporaties. Huurders kunnen via een geringe bijdrage meedoen en delen in de opbrengst van de coöperatie.

In 2019-2021 zijn vijftien nieuwe productiecoöperaties opgericht door vier ontwikkelaars voor huurders van woningcorporaties. Dit zijn Zonnecoöperatie Dakenstroom (2x), Zonnecoöperatie Uitonsdak (2x), Het Gelders Eiland (inmiddels weer beëindigd, GW Zonnestroom, Zonnebuur, Woonwaarts, ZonSamen en zes productiecoöperaties van Delen Duurzame Energie (Woonkracht10, DDE Rijnhart Wonen, D2E Geertruidenberg, D2E Houten, DDE Woonsol en DDE Vidosol).

De eerste zes zijn initiatieven van Innax, een dienstverlener in gebouwverduurzaming. ZonSamen is een samenwerking tussen Wocozon en Energie Samen. Lokale coöperaties werken al een aantal jaren samen met woningcorporaties. In eerdere monitors zijn voorbeelden genoemd uit Apeldoorn, Groningen, Lochem en Wijk bij Duurstede.

Ontwikkelingen 2022

De ontwikkelaars hadden in 2021 veel aanvragen ingediend voor een SCE-beschikking. Een groot aantal aanvragen (voor in totaal 9 MWp) is in 2022 weer ingetrokken, omdat een aanzienlijk aantal daken bij nadere inspectie ongeschikt bleek, de prijzen voor zonnepanelen te hoog werden, of omdat de woningcorporatie zich terugtrok.

Een van de huurderscoöperaties, Het Gelders eiland, heeft het project inmiddels helemaal stopgezet en haar 380 leden daarover deze zomer geïnformeerd.

De ontwikkelaars verwachten de overige projecten in 2023 te realiseren. De beschikkingen daarvoor zijn verleend (5 MWp). Voor zover bekend is tenminste 6 MW operationeel, waarvan 3,2 MW gerealiseerd in 2022.

Zonnepark De Noordmanshoek is een initiatief van bewoners (Stichting De Noordmanshoek) die in 2015 een stuk grond duurzaam wilden ontwikkelen. De locatie was ooit bestemd als bedrijventerrein, maar nooit daarvoor gebruikt.

Met de gemeente, Wageningen University & Research, Natuur en Milieu Overijssel en de lokale coöperatie ontwikkelden ze een concept voor een Energietuin: een combinatie van zonnestroomopwekking met natuurontwikkeling, recreatie, educatie en andere maatschappelijke doelen.

Het zonnepark is 100% eigendom van de coöperatie Goed Veur Mekare. De leden, allen inwoners van Olst-Wijhe, hebben 10% van het kapitaal ingebracht. Het Energiefonds Overijssel (EFO) financierde de rest.

Een deel van de winst is bestemd voor een duurzaamheidsfonds voor nieuwe duurzame initiatieven. De stroom kan lokaal worden afgenomen.

Zonneweide ’t Veen is een herontwikkeling van een sportpark en is geïnitieerd en ontwikkeld door de lokale coöperatie Reindonk Energie. Het combineert stroomopwekking met een groene dagbesteding en een natuurlijke inpassing in het landschap. Het dorp Griendtsveen is hiermee voor het eerst in 100 jaar weer energieproducent. ‘Van turf naar zon’ is het verhaal, want vroeger werd turf gestoken in het Peeldorp.

Reindonk Energie is 100% eigenaar van de zonneweide. Financiering kwam in de vorm van obligaties van leden en inwoners uit het dorp (met voorrang) en van inwoners uit de rest van de gemeente. Het BNG (Bank Nederlandse Gemeenten) Duurzaamheidsfonds verstrekte een lening.

Op 14 februari 2022 kwam het drijvende zonnepark op de zandwinplas bij Beilen in lokale handen. Het zonnepark is ontwikkeld door GroenLeven en in september 2021 officieel geopend.

In het voorjaar van 2020 gingen een bewonerscoöperatie en het waterschap Drents Overijsselse Delta in gesprek over een overname. Toen dat concrete vormen aannam, is in 2021 Coöperatie Project De Mussels opgericht door twee lokale coöperaties en een vereniging die al langer actief waren op het gebied van duurzaamheid en energie in de gemeente.

De financiering voor het coöperatieve eigendomsaandeel (51%) kwam rond met een lening van het provinciale Energiefonds Drenthe (ruim 1,5 miljoen euro) en de gemeente (400.000 euro), en vervolgens met een crowdfundingsactie (690.000 euro).

Bewoners van Midden-Drenthe hadden voorrang hierbij, daarna konden ook anderen meedoen. In totaal hebben 259 deelnemers via obligaties via Oneplanetcrowd een lening verstrekt aan Coöperatie Project De Mussels.

De zonnestroom wordt via Energie VanOns verkocht aan bewoners in de regio. “Zo sluiten we de energiekringloop en blijven de geldstromen in onze gemeente”, aldus het bestuur. Daarmee sluit het project naadloos aan bij de doelen van het Convenant Lokaal Eigendom Midden-Drenthe, dat de gemeente en lokale partijen, zes lokale coöperaties en Dorpenoverleg Midden-Drenthe op 25 januari 2022 hebben ondertekend.

In maart 2022 werd Zonnepark Harderwijk in gebruik genomen, een met zonnepanelen overdekt parkeerterrein bij het Dolfinarium in Harderwijk. Lokale coöperatie Endura deelt het eigendom met de gemeente (respectievelijk 49/51%). Hierdoor was het mogelijk om een lening van 2 miljoen euro af te sluiten bij de Nederlandse Waterschapsbank met een lage rente en een looptijd van 25 jaar.

De gemeenteraad stemde begin 2021 in met de samenwerking en een garantstelling voor de lening. Omdat er burgers bij betrokken zijn, ondersteunt de provincie Gelderland het plan met een subsidie van 100.000 euro. Bijna 100 inwoners van Harderwijk legden in totaal ook nog 358.000 euro in.

Tot slot noemen we nog één voorbeeld van een project waarbij de coöperatie actief betrokken is bij de financiële participatie zonder zelf (mede-)eigenaar te zijn: Burgerzonnepark Tichelrijt.

Vorige jaren zagen we vergelijkbare constructies bij zonneparken in Almere en Zwolle. In 2022 bij zonneparken in Midden-Drenthe (Hijken) en Wijk bij Duurstede (Cothen). We tellen het vermogen niet mee in het landelijke totaal ‘collectief zonvermogen’ omdat er geen sprake is van eigendom.

Financiële participatie in samenwerking met een coöperatie, zonder eigendom

Zonnepark Tichelrijt (13,2 MWp) is aangelegd op initiatief van de gemeente Dongen en lokale coöperaties uit Dongen en omringende gemeenten (Gilze Rijen, Loon op Zand en Tilburg). Het is eind 2021 gerealiseerd. De initiatiefnemers wilden een zonnepark met tenminste 50% lokaal eigendom, waarbij de overige 50% in handen zou komen van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). De gemeente is grondeigenaar en wil dat de baten ten goede komen aan Dongense gezinnen.

In 2020 werd duidelijk dat de partijen niet tot overeenstemming kwamen. Het zonnepark is uiteindelijk ontwikkeld als 100% eigendom van de BOM. De coöperaties uit de buurgemeenten hebben zich teruggetrokken. Coöperatief eigendom zou niet verantwoord zijn onder de condities van de gemeente en de BOM, aldus de coöperatie Energie Dongen: "We zouden als coöperaties teveel risico lopen."

Inwoners van Dongen konden wel financieel participeren en hebben 600.000 euro ingebracht in 2021. De coöperatie is betrokken bij de vormgeving van de obligatie-uitgifte. In de praktijk betekent dit onder andere dat gebruik is gemaakt van Econobis, het coöperatieve ICT-platform voor participaties en dat het bestuur van Energie Dongen ook het oprichtingsbestuur vormt van de Stichting Obligatiehouders.

Leden van Energie Dongen waren vrijgesteld van inschrijfkosten. Er is geen sprake van georganiseerd zeggenschap via de coöperatie. Op termijn wil de BOM het zonnepark verkopen, bij voorkeur aan de lokale bevolking. Hoe dat vorm krijgt is nog niet uitgewerkt.

De coöperatie uit Terheijden werkt al een paar jaar aan plannen voor een zonnepark om het warmtenet van stroom te voorzien. In 2019 verleende de gemeente Drimmelen een bouwvergunning voor het zonnepark, terwijl het vier vergunningaanvragen van andere ontwikkelaars afwees.

Een van die ontwikkelaars ging in beroep en kreeg gelijk: de gemeente was niet objectief geweest in de beoordeling van de aanvragen. De Raad van State was het daar begin 2022 mee eens. De coöperatie kon daarmee terug naar de tekentafel. Het betekende herziening van de afspraken met grondeigenaren en de netbeheerder. Of een aansluiting mogelijk wordt, is onzeker.

Soms loopt het spaak op de kernwaarden en trekt de coöperatie zich terug. Zo besloten lokale coöperatie Heuvelrug Energie en een ontwikkelaar om de samenwerking voor een zonnepark in het Utrechtse Overberg (gemeente Utrechtse Heuvelrug) op te zeggen.

De afspraken met de gemeente lieten onvoldoende ruimte voor een beter plan voor de omwonenden, de natuur en het landschap. Ook was er tijdsdruk om een netaansluiting te reserveren (netcongestie).

De coöperatie kwam tot de conclusie dat de situatie “onvoldoende ruimte biedt om invulling te geven aan haar kernwaarden om samen met bewoners en grondeigenaren een plan te maken en hier ook voldoende tijd voor te nemen”. De ontwikkelaar gaat zelfstandig verder.