Terugblik Heidag voor bestuurders 2018: hoe functioneert je coöperatie?

Voor coöperaties is het goed om hun blik niet alleen naar buiten te richten, maar ook naar binnen te kijken. Hoe functioneert de coöperatie? Wat kan er beter en hoe krijg je dat voor elkaar? Om die vragen draaide de Heidag voor coöperatiebestuurders op 15 september in Driebergen. Ongeveer 80 bestuurders van coöperaties uit het hele land kwamen bij elkaar in congrescentrum Antropia om na te denken over manieren om hun eigen coöperaties te professionaliseren en hun slagkracht te vergroten.

Het is een roerige tijd voor energiecoöperaties. Gaat de energiebelasting omlaag? Dat kan een probleem zijn voor coöperaties die deze belasting nu gebruiken als voordeel voor hun leden in de postcoderoosregeling. Daarnaast is er een klimaatakkoord in de maak: biedt dat coöperaties de kans een plek te verwerven in het (gemeente)beleid bij de uitvoering daarvan? Deze en andere vragen die leven onder bestuurders van energiecoöperaties waren voor HIER opgewekt aanleiding om samen met experts uit het veld een heidag te organiseren voor coöperatiebestuurders. Het programma bestond uit een openingswoord over het klimaatakkoord en drie rondes die coöperaties in staat moesten stellen onderling kennis uit te wisselen. De thema’s die centraal stonden: slagkracht, assertiviteit en professionalisering.

De impact van het klimaatakkoord op energiecoöperaties

In zijn openingswoord gaf Thijs de la Court, bestuurder van HIER opgewekt en Energie Samen, een toelichting op de hoofdlijnen van het klimaatakkoord waarvan het voorstel in juli werd opgeleverd. “Het hoofddocument bevat veel mooie zinnen die wij kunnen uitwerken om actie te ondernemen”, vertelde hij. “Zo staat er bijvoorbeeld in dat het de ambitie is dat 50 procent van nieuwe hernieuwbare productie van elektriciteit op land in eigendom komt van de lokale omgeving.”

Mooie intenties

Dit lijkt te wijzen op een groeiende rol voor energiecoöperaties, maar in de praktijk is het zover nog niet, relativeerde De la Court: “Het zijn mooie intenties, maar we kunnen er pas iets mee als deze zijn verankerd en geborgd, bijvoorbeeld in de Omgevingswet.” Daar werkt hij aan, door mee te praten over de uitwerking van het klimaatakkoord als bestuurder van brancheorganisatie Energie Samen.

Slagkracht om het beleid te beïnvloeden

Energie Samen zit aan tafel bij besprekingen over belangrijke punten in het klimaatakkoord, zoals het aandeel van coöperaties in de toekomstige opwekking van zon en wind op land, de gastransitie en de verlaging van de energiebelasting op elektriciteit. “Dit zijn de speerpunten waarop we onze gezamenlijke kracht inzetten”, aldus De la Court. “Alleen als we samenwerken hebben we genoeg slagkracht om het beleid te beïnvloeden.”

Ronde I slagkracht

In de eerste ronde gingen de bestuurders onder leiding van experts met elkaar in gesprek over hoe zij de slagkracht van hun coöperatie konden verbeteren. Onder de aanwezigen waren zowel ervaren coöperatiebestuurders als bestuurders van startende coöperaties. Dat leverde een grote variatie aan vraagstukken op. Bijvoorbeeld: het idee is er, maar hoe krijg je de verduurzaming verder van de grond? In antwoord daarop vertelde Onno van Bekkum over het model van Bommelerwaar Stroom, dat inzet op gebiedsontwikkeling: schone energie in de hele Bommelerwaard. “Het mooie is dat iedereen eraan mee kan doen. Mensen kunnen deelnemen door alleen het bedrag dat zij maandelijks besparen op energiebelasting te betalen: energierekeningneutraal noemen wij dat.”

Andere coöperaties bogen zich over de vraag wanneer vrijwilligerswerk verandert in ‘écht werk’. Met andere woorden: wat pak je zelf op en wat kun je laten doen tegen betaling? “Schep je bord niet al te vol”, luidt het advies van expert Henk Doorenspleet: “Je kerntaak is het binden van mensen uit de buurt. Zorg dat je geld in kas hebt om de andere taken uit te besteden.”

En wat kun je doen om nieuwe leden te werven? Ook daarover wisten de leden elkaar genoeg aanbevelingen te geven. Zoals de tip om te kijken hoe Betuwewind het aanpakt en het aanbod draaiboeken met elkaar uit te wisselen.

Ronde II assertiviteit

Assertiviteit is noodzakelijk om dingen echt voor elkaar te krijgen, vindt Ronald Korpershoek. Als projectmanager Governance & Participatie bij Rabobank Nederland adviseert hij in het dagelijks leven lokale Rabobanken over participatie in lokale trajecten. Tijdens de Heidag spoorde hij de coöperatiebestuurders aan gericht op zoek te gaan naar informatie of kennis die je zoekt en elkaar om hulp te vragen. Daartoe kregen de aanwezige bestuurders de kans om 7 keer een gesprek te voeren van 2 minuten over hobbels die zij op weg met hun coöperatie tegenkomen: meet & mingle. “Let op: twee minuten is erg kort, dus zie het tegelijkertijd als een oefening in scherp formuleren”, adviseerde Korpershoek.

In deze ronde kwamen vragen aan de orde als: Hoe kunnen we zorgen dat ook minder draagkrachtige mensen kunnen deelnemen? Hoe bereiken we mensen uit andere maatschappelijke groepen? Waar moet ik aan denken wanneer ik met een bank in gesprek ga over financiering? Zo leverde deze meet & mingle de verschillende bestuurders nieuwe contacten, voorbeelden en tips op.

Ronde III Professionalisering

In de derde ronde splitsten de aanwezige bestuurders zich op in vijf groepen met elk een ander thema. Die thema’s waren gebaseerd op de - eerder die dag –  doorgegeven prangende vragen en dilemma’s van de aanwezige bestuurders zelf.

De groep Financiering sprak over de drie projectfases waarin geld nodig is: de onderzoeksfase, de ontwikkelfase en de realisatiefase. Daarbij zijn steeds andere financieringsvormen mogelijk, waarbij rentes en voorwaarden onderling erg verschillen. Ter tafel kwam de gedeelde behoefte om onderling meer contacten uit te wisselen, dat er meer financieringsmogelijkheden komen voor kleine projecten evenals meer uniformiteit in de richtlijnen voor fondsen. Met tenslotte een duidelijke oproep voor een lobby om de postcoderoosprojecten rendabel te houden.

De groep Bestuurders en vrijwilligers betrekken sprak over de struikelblokken en kansen om goede bestuurders te vinden en het kennispotentieel van wijkbewoners aan te boren. Een vindingrijke tip die dat opleverde: stel een ervaren Raad van Toezicht aan die de bestuurders kan helpen groeien in hun rol, of die rol uiteindelijk kan overnemen. En: zoek niet naar mensen vanuit taken die je vervuld wilt hebben, maar zoek mensen die willen meedoen en kijk welke taken bij hen passen. Vaak is het daarbij fijn voor vrijwilligers om in een team te kunnen werken en de vrijheid te krijgen in de wijze waarop ze werken.

In de groep Samenwerking met stakeholders werd geconcludeerd dat het er om gaat de juiste partijen te vinden en scherp te hebben welke drijfveren partijen hebben. Ook werd besproken hoe je een stakeholdersanalyse uitvoert en risicoprofielen maakt. Hier bestaat een sterke behoefte aan voorbeelden. Zo ontstaat het verzoek om een online forum in te richten waar coöperaties elkaar vragen kunnen stellen. In de samenwerking met stakeholders

In de groep die het thema Vergoedingen besprak, bestond overeenstemming dat er duidelijke afspraken moeten worden gemaakt over welk werk vrijwilligerswerk is en welke werkzaamheden betaald kunnen worden uitgevoerd. Omdat het onwenselijk is dat bestuurders beslissen over hun eigen betaling, is het aan te raden het bestuurswerk onbezoldigd te verrichten. Zodra bestuurders operationele taken betaald oppakken, kunnen zij uit het bestuur stappen. Zorg dat je duidelijke afspraken maakt over de opdracht en vergoeding, wees daar transparant over en leg het (boven een bepaald bedrag) voor aan je ALV.

De groep die sprak over Ledenwerving pakte het praktisch aan door tips uit te wisselen over het formuleren van een goede pitch (je boodschap binnen 1 minuut helder verwoorden), positionering van de coöperatie, een goede website en het betrekken van mensen die zichtbaar zijn in de lokale gemeenschap. Hier leefde ook de wens voor een nationale campagne om lokale energie initiatieven meer bekendheid te geven bij het brede publiek. En waarop lokale coöperaties kunnen aanhaken.

Afsluiting

Tijdens de afsluitende borrel bleek vrijwel iedereen iets waardevols te hebben opgepikt tijdens de Heidag. Voor Charlotte van Slagmaat, van coöperatie de Groene Regentes in Den Haag, was de inleiding over het klimaatakkoord een eye-opener: “Het is goed om te horen wat er op dat niveau speelt. Volgens mij is onze gemeente zich nog niet bewust van wat er op ons afkomt.”

Maar het ging niet alleen om informatie en praktische tips, ook de zachtere waarden werden op prijs gesteld. Zo deed het Ardine Nicolai goed om te zien dat er in het hele land mensen zijn die heel veel tijd en energie steken in schone energie met en voor de buurt. “Dat geeft het gevoel dat we er niet alleen voor staan. Samen staan we sterker.” En Rens Schipper van Duurzaam Zoetermeer vond het geruststellend om te zien over welke vraagstukken andere coöperaties zich buigen: “Eigenlijk zijn we helemaal nog niet zo slecht bezig”, constateerde hij. “We lopen gewoon tegen dezelfde dingen aan als de coöperaties in de rest van het land.”