Zijn batterijen voor lokale energieprojecten een goed idee?

Met meer duurzame energie uit zon en wind in het Nederlandse energiesysteem, wordt het aanbod van energie steeds variabeler. Hierdoor wordt het belangrijker om flexibiliteitsoplossingen toe te voegen aan dit energiesysteem, waardoor de energievraag in balans kan worden gebracht met het -aanbod. Op deze manier wordt het energiesysteem uiteindelijk beter benut.

Er zijn diverse vormen van flexibiliteit:

• opslag (batterijen)
• conversie (van elektriciteit naar warmte en/of waterstof)
• vraagsturing
• regelbare opwek (inclusief afschakeling van hernieuwbare energieproductie)
• interconnectie van elektriciteit

Batterijen kunnen bij energieopwekking uit zon en wind een interessant rol spelen voor de energiebalans volgens Floris Uleman, consultant flexibiliteit & opslag bij TNO. Die bronnen van duurzame energie opwek zijn in potentie namelijk enorm, maar ook heel variabel en niet altijd gelijktijdig met de energievraag.

Steeds meer batterij-varianten

TNO deed in 2023 een voorspellend onderzoek naar de kansen en knelpunten voor batterij-opslag voor coöperatieve zon- en windprojecten na 2030. Uleman vertelt dat daarin verschillende batterijen zijn meegenomen: systeembatterijen voor het hoogspanningsnet, batterijen bij zon- en windparken, thuisbatterijen en batterij-opslag via waterstof. “Het steeds groter wordende aanbod van batterij-varianten biedt perspectief en het is mooi dat er volop landelijke pilots mee draaien.”

Potentie van batterijen is nog onzeker

Toch is Uleman niet onverdeeld positief. Ook al is met batterijen steeds meer mogelijk, er zijn diverse knelpunten aanwezig die de toekomst van batterij-opslag onzeker maken. Allereerst drijft de businesscase voor batterijen nu op netcongestie, een probleem dat juist hard wordt aangepakt met plannen voor netverzwaringen.

Daarnaast blijft het de vraag hoe financieel rendabel batterij-oplossingen zijn. Uitgaande van enkele uren laden tijdens het middaguur bij lagere prijzen gevolgd door enkele uren ontladen bij hogere prijzen, heeft een batterij een laadcyclus van ongeveer 4 uur per dag, ofwel 17% van de tijd. Mochten we toch grootschalig met batterijen voor zon en wind willen gaan werken, dan heeft dat ook nog een forse landschappelijke impact.

Batterijen niet nodig voor energietransitie

Uleman stelt dat systeembatterijen van alle soorten batterij-opslag de grootste kans van slagen hebben. “Maar batterijen voor zon en wind bieden ook kansen, vooral als oplossing voor de eigen onbalans tussen energievraag en -aanbod. Breder gezien zijn batterijen niet per se nodig voor het slagen van de energietransitie, hoewel ze onder de juiste randvoorwaarden wel een deel van de oplossing kunnen zijn.’’

Zo zijn er steeds meer alternatieve vormen van energieopslag mogelijk, zoals waterstof of thermische opslag; energiedragers en technieken die hoe dan ook nodig zijn in het energiesysteem. Ook moeten batterijen congestieneutraal zijn. Als de huidige regelgeving en marktwerking niet veranderen, is dat niet altijd het geval. Bovendien is er is nog heel wat rekenwerk nodig om scherp te krijgen of batterijen ook prijstechnisch toekomst hebben.

Batterijen financieren

Triodos Bank financiert al sinds de jaren ’80 wind- en zonneparken om de energietransitie een duw in de rug te geven. Remko de Bie, Senior Account Manager Energy and Climate bij Triodos, heeft ook de ‘batterijmarkt’ de laatste jaren fors zien groeien. “In 2018 financierden we de eerste batterij en sinds 2020 is het heel hard gegaan. De opslagcapaciteit van batterijen is in korte tijd enorm toegenomen van 10MW/10MWh in 2020 naar 30MW/68MWh in 2022. Op dit moment spreken we al van projecten van 50MW/200Mwh en meer.”

Drie vergoedingen voor batterijeigenaren

Er zijn grofweg drie vergoedingen voor de inzet van batterij:

• Capaciteitsvergoeding: de batterij dient als ondersteunende dienst aan de netbeheerder in een gebied om de netfrequentie op niveau te houden. De batterij eigenaar wordt betaald voor het beschikbaar stellen van zijn batterij. De batterij wordt maar licht gebruikt waardoor de levensduur van de accu niet zo snel achteruit gaat.
• Energievergoeding: de batterij wordt op de verschillende energiemarkten daadwerkelijk gebruikt om te laden en ontladen. De accu gaat sneller achteruit door het gebruik, waardoor de economische looptijd van de batterij korter is dan bij een capaciteitsvergoeding.
• Handelsvergoeding: je gebruikt de batterij als eigenaar zelf ter optimalisatie van een eigen stroomopwekkings- of verbruiksinstallatie, bijvoorbeeld een windturbine.

Drie businesscases voor energiecoöperaties

Er zijn drie manieren waarop energiecoöperaties een businesscases voor batterijen rond kunnen rekenen:

• Verhuur van de batterij aan een kredietwaardige partij. De verhuurinkomsten dekken mogelijke rente en aflossing van externe financiering.
• Verhuur van de batterij aan een externe partij met (gedeeltelijk) marktrisico. De verhuurinkomsten dekken deels de mogelijke rente en aflossing. Het restant wordt betaald uit de inkomsten op de elektriciteitsmarkten. 
• De batterij zelf gebruiken om primair het eigen elektriciteitsverbruik en/of -opwek te optimaliseren. In de uren dat de batterij hier niet voor gebruikt wordt kan de batterij ingezet worden op de elektriciteitsmarkten. Een combinatie met verhuur is ook mogelijk.

Businesscases zijn pijnpunt

Ondanks de groeiende mogelijkheden ermee erkent ook De Bie dat de businesscases voor batterijen een pijnpunt zijn. “Triodos heeft al heel wat financieringsaanvragen voor batterijen afgewezen omdat de verdienmodellen niet voldoende levensvatbaar bleken. Het meest veelbelovende financieringsmodel is de verhuur van batterijen aan een energie aggregator die met je opgewekte energie de markt op gaat en jou als eigenaar daarvoor een vergoeding betaalt. Het vergt namelijk nogal wat kennis en kunde van de technische batterijmogelijkheden en de energiemarkt om een rendabel businessmodel voor batterijen te vinden.”

De Bie benadrukt dat het bij het inschakelen van een energie aggregator wel belangrijk is voor de coöperatie om goede afspraken te maken over waar en hoe de handelsresultaten van de aggregator extern gecontroleerd worden.

“Zoek advies en lees je in”

De Bie juicht toe dat energiecoöperaties de mogelijkheden van batterijen voor zon- en windprojecten verkennen, maar adviseert ze om zich goed te laten voorlichten. De markt voor batterijen is zo nieuw en in ontwikkeling dat er nog geen resultaten en verdienmodellen uit het verleden als voorbeeld voor je project kunnen dienen. Ook de contracten in de markt zijn nog niet gestandaardiseerd. In de contracten met een aggregator worden er bijvoorbeeld allerlei verschillende vergoedingen en kosten gehanteerd, zowel variabele als vaste.

“Laat een externe adviseur jouw idee bekijken en bepalen wat het best past voor jou. Hetzelfde geldt voor de batterijtechniek en hoe je de batterij gaat inzetten. Zoek ook juridisch advies, bijvoorbeeld over je contractvorm, de betalingstermijn en eigendomsrechten.” Het is volgens De Bie vooral belangrijk voor coöperaties om zich goed in te lezen in de materie,  bijvoorbeeld aan de hand van het rapport ‘Omslagpunt grootschalige batterijopslag’ van CE Delft en het Handboek verdienmodellen batterij.

Voorbeelden van batterijen bij lokale energieprojecten

Ook ontwikkelaars spelen een belangrijke rol bij de inzet van batterijen voor wind- en zonprojecten. Emmett Green heeft zelfs al met energiecoöperaties samengewerkt om ideeën voor batterij-opslag te realiseren. Managing director Michiel Roelofs somt een paar voorbeelden op:

“Samen met coöperatie Windvogel plaatsen we naast een windturbine in Ouderkerk aan de Amstel De AmstelbatterEI (4 MWh) en met coöperatie Rijnland Energie verwachten we een batterij van 12 MWh bij Zoeterwoude te realiseren. Daarnaast hebben we al diverse batterijen bij MKB’ers met zonnedaken geplaatst en bij private elektriciteitsnetten (GDS) - zoals Avermieden in Groningen – plannen we samen met onze partners ook batterijen.”

Roelofs geeft aan dat financiën belangrijk zijn, maar benadrukt dat batterijoplossingen een breder nut hebben, al zijn die niet altijd even goed te kwantificeren. Mits ze op de juiste manier worden ingezet, kunnen batterijen (via het regionale netbeheerdersplatform GOPACS) netcongestie lokaal verminderen. Zo dragen ze bij aan een flexibeler energiesysteem en een groei in het gebruik van groene stroom.

Brede casus

Het meest interessant bij een batterijcasus, volgens Roelofs, is wanneer het vraagstuk breder is dan de batterij alleen. Het combineren van batterijen met bestaande installaties op dezelfde locatie, geeft een bredere basis die ingewikkelder is, maar ook vaker financieel haalbaar is.

“Je krijgt ook te maken met de context van Energy Hubs, een groter warmtevraagstuk of een gecombineerde oplossing met waterstof. Sowieso schaf je nooit alleen een batterij aan, maar moet je ook zorgen voor de ‘balance of plant’, fundering, bekabeling, transformator, schakelaars en aansturingskastjes. Interessant maar ook uitdagend is dat je met batterijen terechtkomt op het snijvlak van techniek, data, financiën, organisatie en ondernemen. Je moet veel partijen samenbrengen, waarbij de ene energiepartner de inkomsten soms rooskleuriger voorrekent dan de andere, en de investeringen lager. Dankzij onze ervaringen van de laatste jaren hebben we een steeds scherper beeld van de inkomsten- en uitgavenscenario’s voor de businesscase.”

Afspraken met netbeheerder

Batterijen worden een onmisbare schakel in de energietransitie, omdat hiermee projecten en verdienmodellen rendabel gehouden kunnen worden zonder subsidies. “CO₂-reductie draait voor een groot deel om het benutten van elektriciteit en dat is waar batterij-oplossingen bij helpen. En ja, ook met batterijen moet je natuurlijk nog btw en energiebelasting betalen over een deel van de stroom. De kosten van de netbeheerder vormen een groot deel van de kosten voor de batterij. In welke mate, dat is een kwestie van afspraken maken met de netbeheerder. De netbeheerders werken momenteel hard aan alternatieve contractvormen die geschikter zijn voor batterijen, zoals het capaciteitsbeperkingscontract. Wees in dat kader niet bang om te vragen naar de mogelijkheden van een pilot of tussenoplossing. De batterijenmarkt voor zon en wind is nog volop in ontwikkeling, dus alle partijen staan open voor ideeën.”