Lokale zon-ontwikkeling voor gevorderden: Hoe kom je tot echte opschaling?

De eerste zonneparken zijn gerealiseerd. Maar hoe schalen we op van een enkel project naar honderden? Initiatieven hebben ontzettend veel tijd geïnvesteerd in het realiseren van de eerste projecten. Als het straks om grotere aantallen gaat, moet het effectiever én efficiënter. Ernst van der Leij inventariseert welke knelpunten initiatieven tegenkomen en welke oplossingen zij zien om zonneparken op te schalen.

Top 5 knelpunten:

1. Beschikbare daken: daken vinden is lastig, o.a. door onduidelijk RO-beleid gemeenten.
2. Klantenwerving: hoe betrek je de grijze massa en hoe houd je mensen betrokken?
3. Professionaliseringsparadox: professionaliseren maar ook klein willen blijven.
4. Vrije leverancierskeuze: samenwerking met leverancier zorgt voor beperking vrije keuze.
5. Administratieve last: hoe zorg je dat de administratieve last 15 jaar behapbaar blijft?

1.Beschikbare daken

Het vinden van een geschikt en beschikbaar dak is voor veel initiatieven een probleem. Zo ook voor de coöperatie De Groene Regentes uit Den Haag, aldus Wim Schutten: “Onze gemeente was niet welwillend om het dak van een sporthal beschikbaar te stellen, omdat ze hier eventueel zelf zonnepanelen wilden neerleggen. Uiteindelijk mochten we de helft van het dak gebruiken, en zijn de zonnepanelen van de gemeente nog nergens te bekennen.”

Bij Heuvelrug Energie ging de deal met een boer op het allerlaatste moment niet door, vertelt Jolt Oostra: “Vlak voor het tekenen van de overeenkomst voor vijftien jaar kreeg hij koudwatervrees. We zijn nu in gesprek met een commerciële partij met een gigantisch dak, maar die wil dan ook enig rendement zien. Ook de gemeente is terughoudend met het beschikbaar stellen van daken.”

Heiloo Energie heeft een intentieverklaring van de gemeente dat zij alle beschikbare daken van de gemeente mag beleggen met zonnepanelen. Cor Warmer: “Alleen staat er nog geen handtekening onder, omdat een jurist een week voor ondertekening natte voeten kreeg. De gemeente heeft moeite om voor lange tijd een dak te garanderen. Na maanden onderhandeling lijkt het erop dat we nu ons eerste dak toegewezen krijgen voor 15 jaar. Zodra we projecten realiseren, durven ze hopelijk meer daken beschikbaar te stellen.”

Jos Atteveld van Zoeterwoude Duurzaam 2030 heeft het beter getroffen: “De gemeente heeft een dak beschikbaar gesteld én betaalt een deel van onze kosten. Het helpt om in te spelen op de duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente; die gaan ze nooit alleen halen. Wij zitten in omgeving met veel industrie, platte daken en boerenbedrijven, dus er is veel potentie. We zijn bezig een stichting op te richten als projectorganisatie en willen daar straks per project een eigen coöperatie onder hangen.”

In Utrecht gaat Buurtstroom, onderdeel van Energie-U buurtgenoten begeleiden die samen zon willen realiseren. Dorien Bartels: “Buurtgenoten komen zelf met een geschikt dak. Eén project met het dak van woningcorporatie SSH gaat al zeker door. Vijf mensen zijn nog in onderhandeling met de dakeigenaar. Dakeigenaren weten ons ook uit zichzelf te vinden. Zo zijn we onlangs benaderd door een projectontwikkelaar en een kerkbestuur omdat ze hun daken beschikbaar willen stellen.”

2. Klantenwerving

De deelnemers aan de eerste zonneparken doen vaak mee uit duurzame overwegingen. Maar om de ‘grijze massa’ te bereiken, zal de investering in zonneparken ook een acceptabel rendement moeten opleveren. En hoe zorg je dat initiatiefnemers, deelnemers en vrijwilligers tijdens volledige looptijd van het project betrokken en enthousiast blijven? Dorien Bartels van Buurtstroom: “Wij gaan initiatiefnemers ondersteunen bij ledenwerving en communicatie, maar ook wij zijn benieuwd hoe je het enthousiasme kunt vasthouden.”

Arthur Hilgersom van de Delftse Energie Coöperatie vind het samenwerken met commerciële partijen lastig: “Mensen doen vaak mee omdát het gaat om een buurtinitiatief zonder winstoogmerk, maar je moet altijd samenwerken met energieleveranciers en netbeheerders. Hoe zorg je dat leden vertrouwen houden als er ook commerciële partijen betrokken zijn?”

3. Professionaliseringsparadox

Veel initiatieven kampen met de professionaliseringsparadox: professioneler willen worden, maar tegelijk ook klein willen blijven. Professionalisering is nodig om het op de lange termijn vol te houden, maar tegelijk is ‘klein zijn’ een belangrijk onderdeel van de identiteit van initiatieven. Henk Monshouwer van ValleiEnergie ziet professionalisering als een noodzakelijke ontwikkeling: “We werken zoveel mogelijk samen met alle coöperaties in de omgeving, die nu vaak vooral uit vrijwilligers bestaan. We hebben onlangs Europese subsidie gekregen om coöperaties te professionaliseren.”

Verschillende initiatieven hebben in hun eerste projecten gebruikgemaakt van de expertise van Zon op Nederland, een coöperatie die burgerinitiatieven voor zonprojecten. Jolt Oostra van Heuvelrug Energie: “Wij hebben hulp gekregen bij het realiseren van een project met de postcoderoos. Zon op Nederland biedt kennis tegen een geringe betaling. De kosten wegen zwaar op tegen de voordelen. Zon op Nederland helpt bij financiële, technische en coöperatieve zaken, maar je moet zelf een dak vinden en deelnemers werven.”

Ook Jos Atteveld van Zoeterwoude Duurzaam 2030 heeft gebruikgemaakt van de diensten van Zon op Nederland: “We zijn bezig met ons eerste project samen, om zo kennis op te doen. Gezien de grote potentie voor zonneparken in onze omgeving hebben we afgesproken dat ze iemand van ons opleiden tot projectleider voor toekomstige plannen.”

4. Vrije leverancierskeuze

Veel initiatieven gaan in zee met één energieleverancier die de belastingkorting voor alle leden verrekent. Voordeel is dat de leverancier de administratie uit handen van de coöperatie neemt. Nadeel is dat alle leden moeten overstappen naar dezelfde leverancier. Niet iedereen is daar blij mee omdat het de vrije leverancierskeuze beperkt. Op dit moment mogen alleen energieleveranciers de belasting teruggeven van de wet, maar ze zijn het niet verplicht. Als leveranciers wél verplicht zouden zijn om de belastingkorting te verrekenen, zou iedereen weer vrij zijn een leverancier te kiezen.

5. Administratieve last

Bij het realiseren én in de lucht houden van een project komt aardig wat administratie kijken: overeenkomsten, offertes, reglementen, etc. Cor Warmer van Heiloo Energie denkt dat dit een probleem gaat worden: “Ik voorzie dat het aantal projecten sterk gaat toenemen, omdat de animo onder o.a. scholen en verenigingen toeneemt. Goed nieuws, maar ik zie er tegenop om voor elk nieuw project een eigen coöperatie op te richten, met alles wat daarbij komt kijken. Liever richt ik één coöperatie op, waarbinnen we meerdere projecten doen. We onderzoeken of we alle administratie en organisatorische zaken in een overkoepelende organisatie kunnen onderbrengen.”